س. ع. موسوي

 

بنام خداوند جان خرد    كزين برتر انديشه بر نگذرد

     در كشور هاي متمدن و با صطلاح پيشرفته ، موضوع تعليم و تربيه ، راهنمائي ، تربيت و حل معضلات و مشكلات جوانان در رديف يكي از مهمترين مسايل اساسي قرار گرفته و افكار دانشمندان جهان را بخود معطوف داشته است . در افغانستان پس از سال ها جنگ و در گيري تعطيلات مراكز فرهنگي ، تعليمي در اين اواخر موضوع تعليم و تربيه نيز مورد توجه محافل مختلف علمي ، فرهنگي ، تربيتي و دولت مردان اين كشور قرار گرفته است و با تشكيل سمينار و مباحث علمي، فرهنگي گاه گاهي به اين موضوع مي پردازند ، با اينكه مباحثات و گفتگوها و انتشارات مجلات و نشريات فراوان در كشور منتشر و در اختيار و دسترس مردم بويژه قشر جوان قرار مي گيرد . و با كمال تاسف موضوع مهم تربيتي و بحث هاي روانشناسي پيرامون مساله تربيت كمتر مورد توجه و عنايات حضرات قرار گرفته و آنچه كه بايد انجام گيرد ، انجام نگرفته است ....  اخيرا گفتگوي كوتاهي با سردبير محترم و انديشمند " ماهنامه شيرين " جناب آقاي شجاعي در اين موضوع داشتيم و ايشان از بنده خواستند تا مطالب و موضوعات تحت عنوان تربيت از ديدگاه اسلام و دانشمندان معاصر تهيه و در اختيار شان قرار دهم با وجود مشكلات عديده و عدم فرصت كافي فرمايشات ايشان را ناديده نگرفتم و تحقيقات پيرامون مباحث مهم تربيتي را تعقيب و دنبال نموده تا مقادير نوشته ي را در اختيار ماهنامه موصوف قرار دهم ، اميد است با مطالعه آن جوانان عزيز ، والدين گرامي و مربيان محترم ضمن توجه به مساله مهم تربيتي نظريات و پيشناهادات خود را ارائه و مارا در راستاي اين امر مهم ياري نمايند، قبلا نيز متذكر شديم كه بعلت سال ها جنگ و درگيري و مشكلات موجود در كشور به مسايل تربيتي ، رواني و اجتماعي اسلام هيچگونه توجهي صورت نگرفته است. و دانشمندان علوم تربيتي نيز تا سالها قبل احتمال اينكه اسلام در اين باره آراء مفيد و قابل توجهي داشته باشد، ولي بحمد الله با آثاريكه از دانشمندان     در اختيار جهانيان قرار گرفته است و تغييراتي كه در فرهنگ جهان بوجود آمده  جهان با سرعت در حال تغيير بوده و هست و سطح فكر مردم جهان از جمله كشور ما، بويژه جوانان، در مسايل سياسي، اجتماعي و فرهنگي بالا رفته است. و شيوه هاي تربيتي نيز توسعه و تكامل يافته است، در گذشته براي تربيت افراد غالبا از روش هاي پند و اندرز، داستان، شعر و بعضا از روش هاي خشك و خشن و نادرست تنبيهات جسمي و بدني استفاده مي شد. ولي در زمان ما در كشور هاي توسعه يافته و هم چنين در كشور هاي اسلامي با شيوه هاي هنري از قبيل: فلم ، تئاتر ، نقاشي ، تصوير و غيره به تربيت افراد مي پردازند. و اين مساله رسالت مارا سنگين تر ميسازد، زيرا كه ابزار و وسايل ارتباط جمعي تكامل و توسعه يافته و امواج صوتي و تصويري حريم كشور ها را شكسته بدون اجازه وارد حريم خصوصي خانواده ها مي شوند . راديو ، تلويزيون و غيره جزء لوازم اوليه خانواده شده و اكثريت قريب به اتفاق مردم حتي در دورترين نقاط كشور باآن از نزديك در ارتباط اند و صحبت جهاني شدن فرهنگ در ميان است . خانواده ها و حتي كودكان باده ها و صدها مشكل جديد فرهنگي مواجه گشته اند كه بايد براي آن چاره انديشي كرد بويژه در شرايط كنوني كشور ما مهمانان نا خوانده كه از كشور هاي غرب و اروپا با فرهنگهاي مختلف غير ديني وارد كشور شده اند در صدد القاء فرهنگهاي خويش بر مردم ما هستند دانشمندان ، فرهنگيان و اقشار مختلف مردم ما اخصا قلم بدستان كشور بايد بيدار باشند و براي دفاع از فرهنگ ملي و اسلامي خويش بطور جدي و هماهنگ وارد عمل شوند در غير اين صورت هويت ملي و اسلامي خود را از دست خواهند داد ، رسالت مداران و درد مندان كشور اگر احساس خطر مي كنند !؟  بايد برنامه ها و شيوه هاي تبليغاتي دشمن را شناسائي و كمبود هاي خود را بر طرف سازند و در انجام اين رسالت و وظايف مهم همه مسئولند. ولي پدران و مادران نخستين و بيشترين مسئوليت را بعهده دارند. زيرا فرزندان به آنان تعلق دارند و بايد تربيت صحيح و اسلامي شان را بپذيرند .... ما در اين نوشتار تلاش نموديم تا ضمن استعانت از خداوند بزرگ، از منابع ديني: قرآن، احاديث، كتاب هاي تفسيري، اخلاقي و برخي آثار تربيتي و روان شناسي غربي كتاب هاي تربيتي دانشوران معاصر اسلامي بهره برده و توجه مربيان ، والدين و جوانان عزيز هم وطن را با شيوه هاي ظريف تربيتي جلب و آشنا سازيم. گر چند اين نوشتار دانه ملخ هديه به نزد نعيمان بردن است. اما معتقيديم كه بر معلومات آنان بيفزايم و روش هاي تربيتي اسلامي را از زبان قرآن و معصومين عليهم السلام در اختيار آنان قرار دهيم. و من الله التوفيق (بقيه صفحه دربعدي)   

پيش گفتار: 

    فرق است بين تعليم و تربيت: تعليم يعني آموزش و ياد دادن مطلبي بديگري . اما تربيت ، سازندگي و پرورش شخصيت مي باشد . با تربيت مي توان افراد را به شكل دل خواه ساخت و در نتيجه ، اجتماعي را دگرگون كرد. تربيت بايد با برنامه دقيق و حساب شده انجام گيرد تا موفقيت آميز و نتيجه بخش باشد، در تربيت تنها پند و اندرز كافي نيست؛ بلكه بايد تمام شرايط هماهنگ با مقصود فراهم شود تا نتيجه مطلوب ببار آيد. در تربيت چند چيز ضرورت است: 1- تربيت كننده بايد فرد مورد تربيه را خوب بشناسد و از ويژگي ها و رموز آفرينش جمال و نفساني او آگاه باشد. 2- مربي بايد هدف مند و داراي هدف باشد؛ يعني در نظر بگيرد كه چگونه انساني راميخواهد بسازد. 3- مربي بايد برنامه داشته باشد يعني بداند براي پرورش شخصيت فرد چه شرايطي ضروري است . او بايد همه آنها را فراهم سازد و بطور بسيار دقيق بكار بندد كه در چنين صورتي مي توان در انتظار نتيجه بود.

زمان تربيت: بهترين زمان تربيت، دوران طفوليت، دوران كودكي است. زيرا كودك هنوز كاملا شكل نگرفته و براي هر گونه تربيت آمادگي دارد. مسئوليت اين امر حساس و مهم در مرتبه اول به عهده پدران و مادران نهاده شده است. اما بدليل اينكه تربيت و مسائيل تربيتي كار سهل و ساده نيست و هر كسي از عهده اين مسئوليت بر نمي آيد بلكه فن بسيار ظريف، حساس و دقيقي است كه كارداني، اطلاعات كافي، تجربه، بردباري و قاطعيت لازم دارد. متاسفانه در كشور ما به علت عدم آگاهي و سواد كافي نه تنها پدران و مادران جامعه بلكه خيلي از مربيان ما با ابزار تربيت سليقه اي و غير علمي توام با تنبيهات بدني به تربيت كودكان جامعه پرداخته و در نتيجه از اين رو كودكان با برنامه حساب شده و صحيح پرورش نمي يابند و خود به خود به صورت خود رو بزرگ مي شوند. مسله تربيت در كشور هاي به اصطلاح پيشرفته شرق و غرب اهميت بسزائي دارد و تحقيقات فراوان، كتابهاي سودمند و مشخصات زيادي در آن ها درباره تربيت وجود دارد؛ اما در كشور ما تا اين زمان چندان توجهي به اين مسله حياتي نشده و حركات بسيار كمي د راين راستا صورت گرفته است اين بسنده وكافي نيست. در كشور ما كتاب هاي خارجي ترجمه و در اختيار مردم قرار گرفته كه بيشتر آن ها شرقي و غربي بوده و داراي دوعيب بزرگ و اساسي مي باشد. اول آنكه اين ها به انسان فقط از ديدگاه جسماني و زندگي دنيوي مي نگرند و از سعادت و شقاوت نفساني و زندگي اخروي او غفلت يا اعراض كرده اند. هدف غرب از تربيت چيزي جز اين نيست كه نيروي جسماني و قواي حيواني و اعصاب و مغز كودك را سالم پرورش دهند تا وقتي كه بزرگ شد ، بتواند براحتي زندگي كند و از تحقيقات مادي و لذايذ حيواني برخوردار گردد و اگر گاهي از اخلاق بحث شده آن هم اخلاقي است كه در خدمت زندگي دنيوي و جلب منافع مادي مي باشد بطور كلي از كمالات يا نواقص انساني و عوامل سعادت يا شقاوت اخروي و زندگي اخلاقي و معنوي بحثي د رميان نيست .

دوم آنكه : مباني و پايه هاي مسايل تربيتي غرب ، رنگ ديني ندارد لذا اينگونه كتاب ها نمي تواند براي آنها يكه به انسان از دوبعد جسم و روح و زندگي دنيوي و اخروي مي نگرند مفيد و كامل باشد. 

تربيت از نظر اسلام دو جنبه جسم و روح را در نظر گرفته و در هر دو جنبه دقت و توجهي خاصي را مبذول داشته است و موضوع تعليم و تربيه يكي از مسائيل مهم و مورد توجه در اسلام است كه اگر مربيان و والدين گرامي در تعليم و تربيه فرزندان خويش دقت و كوشش نمايند در همين جهان نتيجه اش را خواهند گرفت. اما اگر خداي ناخواسته در اين باره غلفت و سهل انگاري نمايند در همين جهان ضرر هايش را خواهند ديد بنابفرمايش جضرت علي عليه السلام كه فرمود: 

فرزند بد يكي از مصيبت هاي بزرگ آدمي است. فرزند بد شرافت پدر و مادر را از بين مي برد و بازماندگان را رسوا مي سازد.            ادامه در شماره بعدي